Ám ảnh bởi Cách mạng Văn hóa

Tuần này, trong những tin tức đưa ra nhân đảng Cộng sản Trung Quốc nhóm họp Hội nghị Trung ương 3 của Ðại hội 18, có một tin cho biết là Chủ tịch Tập Cận Bình đã không đạt được một ước muốn từ lâu của mình, đóng cửa các trại cải tạo lao động mà ở Trung Quốc vẫn thường được gọi là trại lao cải.

Nguồn tin này, phát xuất từ Thông tấn xã Reuters, nói là ông Tập đã bị chặn trong cố gắng giải tán hệ thống các trại lao cải. Bản tin coi điều này chứng tỏ ông Tập chưa củng cố nổi đủ quyền lực để áp đặt ý muốn của mình lên toàn đảng. Ðiều đó có thể đúng, nhưng chúng ta còn phải chờ xem. Ở Trung Quốc, kể từ thời ông Ðặng Tiểu Bình lên nắm quyền, Hội nghị Trung ương 3 đã trở thành quan trọng. Người ta thường nói, Hội nghị Trung ương 1 là để cho tân lãnh tụ trình làng, hội nghị 2 là để chuẩn bị nhân sự, và hội nghị 3 mới là chính sách. Hội nghị 3 của ông Ðặng quả là quan trọng vì chính đó là lúc ông trình bày chính sách cởi mở kinh tế, chính sách mà ngày nay Bắc Kinh gọi là “xã hội chủ nghĩa theo định hướng Trung Quốc.” Nhưng hội nghị 3 của ông Hồ Cẩm Ðào đâu có gì quan trọng đâu.

Trong khi đó, câu chuyện về hệ thống lao cải của Trung Quốc có lẽ cũng quan trọng không kém vì cho chúng ta một nhận thức quan trọng về quốc gia này: đó là sự ám ảnh của cuộc Cách mạng Văn hóa trong tinh thần người dân nước này.

Ông Tập muốn đóng cửa hệ thống lao cải chính là vì Cách mạng Văn hóa. Hồi đó, thân phụ ông, Phó thủ tướng Tập Trọng Huân, một trong những nhân vật nổi tiếng có chủ trương cấp tiến, đã là nạn nhân của chính hệ thống lao cải mà người con trai ông muốn phá hủy.

Trong những nhân vật thuộc hàng lãnh đạo nguyên thủy của đảng Cộng sản Trung Quốc, Tập Trọng Huân có lẽ là một trong những nhân vật có chủ trương tự do cởi mở nhất. Là bạn thân của ông Bành Ðức Hoài, ông đã bị vu cáo cùng ông Bành và đã bị giáng xuống làm phó giám đốc một công ty sản xuất máy cày ở Lạc Dương hồi năm 1965. Khi Cách mạng Văn hóa nổi lên, ông bị đưa ra đấu tố, bị bắt đi cải tạo trong suốt 10 năm trời.

Theo Reuters, ông Tập Cận Bình đã bị ảnh hưởng nặng khi ông Tập Trọng Huân được đoàn tụ với gia đình sau 16 năm tù đày. Ông Trọng Huân không nhận nổi hai cậu con trai của mình nữa. Ông hỏi, “Ðứa nào là Cận Bình, đứa nào là Nguyên Bình?” Trong một bài báo kể lại câu chuyện này, ông em Nguyên Bình nói cả gia đình đã bật khóc.

Mà ảnh hưởng của cuộc Cách mạng Văn hóa không phải chỉ đối với gia đình ông chủ tịch. Tôi mới có dịp đi Trung Quốc gần đây và tuy chỉ là qua một tour du lịch, những câu chuyện của những người hướng dẫn cho thấy ảnh hưởng đó lan tỏa đến cả giai cấp tiểu tư sản thành thị cũng như nông thôn.

Ông hướng dẫn ở Tây An chẳng hạn kể lại là khi cuộc Cách mạng Văn hóa nổ ra năm 1966, ông ta năm đó mới 11 tuổi, bỗng qua đêm thấy mình thất học. Vốn gia đình bố mẹ sống ở tỉnh lẻ, ông ta kể lại là đã được gửi lên Tây An đi học ở nhà ông chú vốn là một giáo sư trung học. Ông chú cùng với các thầy giáo khác bị bắt đi lao cải, đám học trò lúc đầu cũng bắt chước tìm cách đấu tố các thầy nhưng sau cũng bị đưa về nông thôn.

Ðã trên 30 năm nhưng cậu học sinh thành thị vẫn chưa quên những ngày cay đắng ở nông thôn. Ông ta kể tất cả đám học sinh thành thị bị đưa vào một hợp tác xã, làm những công việc đồng áng nặng nhọc. Không có trâu, họ thay nhau làm trâu.
Công việc quần quật từ sáng sớm đến chiều tối, nhưng cái khổ nhất là không có gì giải trí. Sách báo không có, họ chỉ biết nghe loa phóng thanh của trại, một điều mà ông ta bảo nhiều khi cũng là một thứ tiêu khiển vì ít nhất cũng nói đến những gì xảy ra ở những nơi khác dù chỉ là tuyên truyền. Khổ một nỗi đến cái loa phóng thanh cũng lâu lâu bị im tiếng vì không có điện.

Mười năm sau, được thả trở về thành phố, cả một thế hệ thanh niên đã trở thành thất học. Nhờ ông bố là một quân nhân cao cấp, chính quyền kêu về và giao cho làm giám đốc bệnh viện địa phương. Gia đình trở lại nếp sống cũ và ông bố nhất định bắt cậu con trai phải trở lại đi học. Ông ta kể lại thực sự lúc đó không muốn đi học nữa, chỉ muốn xin bố cho vào làm tài xế cho bệnh viện tỉnh. Ông bố không chịu, cậu con trai đành ngồi xuống học thi vào đại học. Khổ một nỗi trong kỳ thi tuyển có bốn môn chính thì lại có toán. Vốn là người hoàn toàn không có khả năng về toán, ông cứ thi trượt hoài. May mắn thay lúc đó chính quyền bắt đầu thấy cần có một số sinh viên học sinh ngữ, và thi tuyển vào đại học sinh ngữ không cần toán. Nhờ vậy mà ông đã vào được trường đại học ngoại ngữ để giờ đây đã lên được đến phó giám đốc địa phương của công ty du lịch nhà nước.

Chiến dịch mà ông hướng dẫn của tôi là nạn nhân được Mao khởi xướng vào tháng 12 năm 1968. Trong suốt chiến dịch kéo dài đến gần một thập niên này, thanh niên trí thức ở thành thị bị ra lệnh phải về nông thôn để học hỏi nông dân. Danh từ “trí thức” đây được sử dụng theo một cái nghĩa hết sức lỏng lẻo tả những học sinh mới tốt nghiệp các trường “middle school.” Mục đích của chiến dịch này là để giúp ông Mao Trạch Ðông khống chế bớt phong trào thanh thiếu niên Hồng vệ binh, con quái vật mà chính ông tạo ra để dùng làm công cụ đàn áp những người mà ông nghĩ là có ý định muốn chống đối mình. Ðuổi họ về nông thôn, bắt vào làm việc quần quật trong các hợp tác xã nông nghiệp, sẽ làm cho họ ít tạo thêm xáo trộn.

Cuộc sống của ông hướng dẫn ở nông thôn tuy vậy chắc chưa tệ hại bằng cuộc sống của ông Tập Trọng Huân khi bị đi lao cải. Ðược biết, ngày 22 tháng 2 năm 1978, khi đáp chuyến tàu hỏa rời Lạc Dương tới Trịnh Châu thuộc tỉnh Hà Nam, ông đã không kềm chế nổi cảm xúc và đã ôm ông Trần, bí thư tỉnh ủy Hà Nam và nói, “Ðây là lần đầu tiên từ 16 năm nay mà tôi ôm một người khác.”

Là người ngoài cuộc, thật khó hiểu cuộc sống trong một đất nước mà lãnh tụ đã cố tình tạo nên xáo trộn ở một mức độ khủng khiếp đến như vậy. Hàng trăm triệu người bị tố khổ, bị hành hạ, bị đi tù. Hàng trăm triệu thanh thiếu niên bị đưa về nông thôn và lớn lên thất học. Không biết bao nhiêu triệu người chết vì tù đày, hành hạ. Nền kinh tế sụp đổ. Và ngày nay, hơn 30 năm sau, ảnh hưởng của chính sách điên cuồng đó vẫn còn. Có thể những vết tích tàn phá của đám hồng vệ binh như khúc tường thành ở Thành Ðô đã được sửa chữa lại nhưng những vết thương tâm hồn thì không có gì hàn gắn nổi. Ðó mới là cái đáng sợ của cuộc Cách mạng Văn hóa.

Lê Phan
Người Việt