Quan hệ Việt – Mỹ và tương lai của Việt Nam

Chuyến thăm của Bộ trưởng ngoại giao Phạm Bình Minh đến Washington lần này đánh dấu một sự kiện quan trọng trong quá trình làm nồng ấm mối quan hệ giữa lãnh đạo Hoa Kỳ và Việt Nam. Cuộc gặp song phương giữa ông Minh và ông Kerry diễn ra một vài tháng sau các cuộc thảo luận cấp cao giữ nhiều đại diện khác nhau của hai nhà nước trong bối cảnh Trung Quốc đang âm mưu thực thi các yêu sách chủ quyền phi pháp trên Biển Đông và đang nỗ lực thay đổi hiện trạng trên vùng biển này qua những phương tiện cưỡng bức khác nhau.

Trước những sự đe dọa này – đối với chủ quyền Việt Nam và an ninh khu vực – việc Washington sắp dỡ bỏ lệnh bán vũ khí sát thương cho Hà Nội đã thu hút rất nhiều mối quan tâm trực tiếp. Ngoài việc chuyển giao các phương tiện quân sự và công nghệ, sự kiện này còn mang ý nghĩa biểu tượng to lớn. Và cũng phản ánh những biên đổi to lớn và ngaỳ càng phức tạp trong nền chính trị toàn câu.

Khu vực Đông Á và Thái Bình Dương hiện nay đang rất thiếu thái bình. Sau những hành động trái phép của chính quyền Bắc Kinh, cái được gọi là “niềm tin chiến lược” đã bị thiệt hại nghiêm trọng, nếu không muốn nói là đã mất đi. Cụ thể, trong một thời gian rất ngắn, hành vi của Trung Quốc đã dẫn đến việc nhiều nước trong khu vực phải mua sắm vũ khí. Rõ ràng Việt Nam phải bảo vệ chủ quyền đất nước và song song đó cũng phải đấu tranh theo cách đa phương. Nhưng vào thời đại đặc biệt phức tạp này, Việt Nam nên thiết lập đối tác với ai, đặc biệt là những quốc gia có liên quan đến vấn đề biển Đông?

Nến cố gắng phát triển những quan hệ tốt nhất mà có thẻ với Bắc Kinh nhưng cũng không chịu một quan hệ ‘anh em’ là đúng. Tình trạng đối với Trung Quốc còn quá phức tạp và rất khó đoán những ý định của Bắc Kinh là như thế nào. Còn Nga? Ngoài việc bán vũ khí, thì động thái của Putin trong những hồ sơ ở Châu Âu đã làm cho quyền mềm của nước đó xuống rất nghiêm trọng. Vì nhiều lý do khác nhau, đôi tác với Mỹ là một phương án hấp dẫn, nếu chưa đủ đâu. Việc Việt Nam đang tăng cường những quan hệ chiến lược mới (v.d., Ấn, Nhật) là rất có lý. Nhưng phải đề ý. Dù chiến lược của Việt Nam là làm bạn với tất cả nhưng phải có những mối quan hệ dựa vào “niềm tin đáng tin cậy và bền vững”.

Việc Washington dỡ bỏ lệnh cấm báo hiệu một sự hợp tác quân sự sâu rộng hơn giữa hai nhà nước. Tuy nhiên, cuộc gặp gỡ lần này giữa các lãnh đạo hai bên vượt xa phạm vi hợp tác quân sự. Gần bốn thập kỷ sau cuộc chiến tranh thảm khốc, Mỹ và Việt Nam đã cùng chia sẻ nhiều quan tâm đến lĩnh vực thương mại, đầu tư, và giáo dục. Cả hai nước cũng rất lưu tâm đến nhu cầu chế ngự “chính sách đơn phương không bị ngăn cản” [unchecked unilateralism] của Bắc Kinh – một cách nói ngoại giao được ông Phạm Bình Minh mô tả gần đây.

Về phương diện quốc tế, cảnh quan mối quan hệ nồng ấm giữa Hà Nội và Washington thu hút rất nhiều sự chú ý quan trọng. Mối quan hệ thân thiết giữa hai chính quyền chắc chắn sẽ giúp Việt Nam và Hoa Kỳ cùng hợp tác với các quốc gia khác – bao gồm Trung Quốc [nếu nước này đồng ý hợp tác] – nhằm xây dựng một khu vực an toàn, an ninh, và thịnh vượng.

Những phân tích của tôi về Việt Nam cho thấy rằng đứng giữa khoảng cách giữa Việt Nam hiện tại và một Việt Nam thịnh vượng hơn trong tương lai là một loạt các quyết định chính trị quan trọng về phát triển thể chế. Việt Nam là một quốc gia có tiềm năng kinh tế khổng lồ. Kinh tế Việt Nam có tiềm năng phát triển tốt hơn nữa. Người Việt Nam đã nhìn thấy những cải thiện rất quan trọng trong đời sống của họ, nhưng những cải thiện ấy chỉ đạt được ở tốc độ thấp do sự bất bình đẳng giữa các nhóm thu nhập, và đang tiến triển rất chậm do những kiềm hãm về thể chế khác nhau, gây ảnh hưởng nghiêm trọng đến phát triển giáo dục, chăm sóc sức khoẻ, và các cơ hội kinh tế.

Nhưng tôi tin chắc rằng một xã hội ngày càng dựa vào pháp trị cùng với các hệ thống minh bạch và trách nhiệm giải trình là các yếu tố quan trọng giúp đưa Việt Nam tiến lên dù vấn đề này có thể gây tranh cãi. Các lãnh đạo Việt Nam nhận ra tầm quan trọng của những bước đi như thế này. Nhưng câu hỏi đặt ra là ai sẽ đứng ra thực hiện chuyện này? Thực sự, Việt Nam sẽ hưởng lợi rất nhiều khi mối quan hệ giữa hai quốc gia đã trở nên tốt hơn. Việt Nam có rất nhiều điều cần học hỏi từ Mỹ nhưng cũng có một số điều cần tránh. Về những gì cần học hỏi hãy xem những vấn đề về chế độ pháp trị. Về những gì cần tránh hãy thế ảnh hướng quá đáng của các nhóm lời ích vào nền dân chủ của Mỹ — một trong những yếu tố mà đã anh hưởng xấu đến phúc lợi của dân thường.

Quan trọng nhất là Việt Nam nên tiến đến mối quan hệ với Mỹ một cách cẩn trọng nhưng với tinh thần cởi mở, cam kết cải cách và dân chủ hóa để tiến đến một xã hội công bằng văn minh mà người Việt Nam ở mọi thành phần đã nỗ lực tìm kiếm trong nhiều thế kỷ qua. Mối quan hệ thân thiết hơn với Hoa Kỳ và các đất nước khác rất đáng được hoan nghênh và có thể giúp Việt Nam đối phó với những thách thức và đưa ra những quyết định khi cần. Nhưng sau rốt, chính người Việt Nam phải đoàn kết với nhau để có một tương lai thịnh vượng và bảo đảm hơn.

Jonathan London
Theo blog Xin lỗi Ông

Lưu ý: Một bản ngấn hơn đã được đang trên báo Tuổi Trẻ vào ngày 5/10/2014. Bấm ở dưới để đọc. Đọc giả sẽ thấy một số khác biệt. Tác giả đang thảo luận với tờ báo nhằm mục tiêu đạt được một sự đồng ý về những nguyên tắc chủ bút. Cảm ơn báo TT.