LND: Larry Diamond bi quan cho mô hình dân chủ phương Tây vì không còn đáp ứng được các kỳ vọng của người dân về tự do, an ninh, và tăng trưởng kinh tế. Tám mươi phần trăm người Mỹ lập luận là chính quyền không nên quan tâm nhiều về tình hình quốc tế, mà phải tập trung giải quyết các vấn đề quốc nội. Do đó, việc cổ vũ dân chủ hoá tại các nước toàn trị không phải là chính sách đối ngoại ưu tiên của Hoa Kỳ trong tương lai.
Larry Diamond lạc quan hơn cho tiến trình dân chủ hoá tại Việt Nam vì có ba lý do: xã hội dân sự đang hình thành, vai trò thành viên trong Quan hệ Đối tác Xuyên Thái Bình Dương (TPP) và đang muốn gần Hoa Kỳ hơn để chống lại hung đồ của Trung Quốc. Là người trong cuộc, có lẽ chúng ta cần dè dặt hơn trước sự lạc quan này.
Một là không ai có thể xác định được vai trò năng động của xã hội dân sự. Thực tế cho thấy là có một thiểu số ý thức về dân chủ, can đảm lên tiếng và biết sử dụng các phương tiện truyền thông xã hội, nên việc truyền bá thông tin đấu tranh nhanh chóng hơn. Nhưng làm sao để các lực lượng đầu tàu này mạnh và chừng nào mạnh để huy động được toàn dân tham gia đấu tranh thì không ai biết.
Hai là nếu Việt Nam chấp nhận các ràng buộc để tham gia TPP thì sẽ có ngay dân chủ. Không hẳn là như vậy, cho dù có những hoảng loạn bất lợi cho chính quyền sẽ xãy ra. Dân chủ là một tình trạng tự ý thức và dân chủ hoá là một tiến trình lâu dài và sâu rộng của toàn dân. Mối liên hệ nhân quả trực tiếp trong các nhượng bộ về thoả hiệp mậu dịch với sự hình thành trào lưu dân chủ của Việt Nam không thể xác định.
Ba là kết qủa của liều thuốc bài Hoa và thân Mỹ chưa ai đoán được. Hoa Kỳ không có phép lạ dân chủ hoá để làm quà tặng cho Việt Nam mà tĩnh thức của người dân mới là triển vọng. Nếu chính quyền tiếp tục triển khai “Đồng thuận Thành Đô” chỉ làm cho tiến trình Hán hoá tăng tốc hay ”Đồng thuận Washington” thì tiến trình Mỹ hoá được khởi động. Hai nỗ lực này sẽ nuôi dưỡng cho chế độ đảng trị sống lâu hơn và không tạo điều kiện cho dân chủ hình thành. Giải pháp “Đồng thuận Diên Hồng”, một biểu hiện sức mạnh của toàn dân, mà lịch sử đã chứng minh là khả thi và phù hợp với trào lưu, nhưng lãnh đạo và đa số dân chúng không học tập và can đảm thay đổi văn hoá chính trị để có một phương sách khả thi.
Larry Diamond có gợi ý về một nhiệm vụ trước mắt cho tiến trình dân chủ hoá: đó là xã hội dân sự nên hợp tác với Hoa Kỳ để xác định, theo dõi và tịch thu các tài sản bất chính của chế độ đạo tặc.
Cụ thể là giới đấu tranh người Việt cần đưa ra sáng kiến giúp cho Bộ Tư pháp, Bộ Nội an và FBI kiện để chống lại quan chức tham nhũng, tìm cách truy tố họ về các hoạt động rửa tiền, tịch thu các luồng tiền bất hợp pháp chảy vào các ngân hàng Hoa Kỳ và trả lại cho dân chúng. Đây là một bước quan trọng trong cuộc chiến chống chế độ toàn trị và thúc đẩy dân chủ và nhân quyền.
Ngoài ra, dù Larry Diamond không đề cập, nhưng chương trình thu hồi các tài sản phi pháp đang là một trào lưu chung trong toàn cầu. Đó cũng là sáng kiến của Ngân hàng Thế giới với chương trình Stolen Asset Recovery Initiative; châu Âu với các các cơ quan Serious Organized Crime Agency (SOCA), Financial Crimes Enforcement Network (FICEN) và Agence Gestion et Recourement des Avoirs Confisqués (AGRAC) mà chúng ta cần tham khảo.
Tính đến nay, đã có một phần tài sản của các nhà độc tài Suharto, Marcos và Gaddafi được thu hồi. Tiền ký gửi của các nhà tham ô Ben Bella, Mubarak và Gaddafi đang bị theo dõi. Các ngân hàng ở Thụy Sỹ cũng đã tự nguyện trả tiền lại cho các chính quyền mới ở Tunisia, Ai Cập và Libya.
Trong ánh sáng của luật pháp và đạo đức quốc tế, đã đến lúc Đảng Cộng sản Việt Nam và thân tộc không thể tiếp tục bán nước, hại dân, giữ của bất chánh và tìm nơi trú ẩn an toàn ở Hoa Kỳ, Malta, Panama hay bất kỳ nơi đâu trên quả đất này.
***
Xem thêm:
 |
| ‘Bàn tay đá’: Tổng thống Thổ Nhĩ Kỳ Recep Tayyip Erdogan. Ảnh: VIncent Kessler / Reuters |
Hãy để tự do lên tiếng
Hoa Kỳ có thể và nên hành động nhiều hơn nữa. Vị Tổng thống kế nhiệm nên thúc đẩy dân chủ là một trụ cột của chính sách đối ngoại. Washington có thể làm như vậy trong một cách hòa bình, đa phương và không mất nhiều kinh phí mới và tốn kém.
Trước hết, theo đuổi một chính sách như vậy đòi hỏi họ cẩn trọng để tránh việc làm cho quyền toàn trị trở nên chính thống. Trong chuyến thăm vào tháng 7 năm 2015 tại Ethiopia, Tổng thống Barack Obama đã làm điều ngược lại, khi ông đã hai lần gọi chính phủ này là “được bầu cử một cách dân chủ”, mặc dù nó đã tổ chức các cuộc bầu cử giả tạo trước đó trong cùng năm. Khi ông đến thăm Kenya trên cùng chuyến đi, ông Obama bày tỏ hy vọng rằng chế độ bán độc tài và tham nhũng sẽ “tiếp tục theo đuổi con đường dẫn đến một nền dân chủ mạnh mẽ, toàn diện, trách nhiệm và dân chủ, minh bạch hơn”. Các chế độ này nắm lấy các loại ngôn ngữ như vậy, sử dụng sự xác nhận bảo chứng của Hoa Kỳ ngầm để bóp nghẹt tự do ngôn luận và các hoạt động chống đối trong nước.
Năm 1981, George H.W. Bush, khi còn làm Phó Tổng thống, đã đến thăm Manila và nói với nhà độc tài là Ferdinand Marcos là: “Chúng tôi yêu sự tuân thủ nguyên tắc dân chủ của Ngài.” Trong vòng vài năm sau, lạm quyền của Marcos càng nhiều hơn, và đối thủ chính của ông trong nền đối lập dân chủ là Benigno Aquino, Jr., bị ám sát.
Washington cũng nên nắm bắt cơ hội để tái khẳng định sự cam kết của Hoa Kỳ đối với các nền dân chủ ở nước ngoài. Trong năm 2015, Hoa Kỳ nắm quyền lãnh đạo của Cộng đồng các nền Dân chủ (Community of Democracies), mà họ sẽ tổ chức cuộc họp lưỡng niên kế tiếp tại Washington vào năm 2017, một vài tháng sau khi tổng thống được kế nhiệm. Vị tổng thống tương lai nên nói chuyện tại hội nghị để nhấn mạnh tầm quan trọng của tổ chức và minh xác các giá trị này.
Tổng thống kế nhiệm cũng nên tăng cường hỗ trợ tài chính cho các nền dân chủ còn mong manh. Các quốc gia đang trải qua quá trình chuyển đổi chính trị chẳng hạn như Myanmar, Tunisia và Ukraine – họ bị tổn thương quá nặng nề do những ảnh hưởng ngoại lai. Vì vậy, hỗ trợ của Hoa Kỳ có thể tác động có tầm vóc ở những nơi như vậy. Quốc hội đã tăng cường trợ giúp cho Tunisia từ 61 triệu USD trong 2015 lên đến 142 triệu USD trong năm nay, và cho Ukraine từ 88 triệu USD trong 2014 lên đến 659 triệu USD hiện nay. Viện trợ này có thể làm và nên làm nhiều hơn cho các nước này, và cho các nền dân chủ khác đang nổi lên và còn mong manh (dù nhỏ ví dụ như Senegal và lớn như Indonesia). Nhưng một phần của các thương thảo cho việc tăng cường viện trợ kinh tế phải là sự cam kết nghiêm túc của các nhà lãnh đạo của các quốc gia trong việc chống tham nhũng và nâng cao phẩm chất quản trị.
Các nước kề cận với các nền dân chủ có xu hướng phát triển theo chiều hướng dân chủ, trong khi các nước kề cận với các chế độ độc tài có xu hướng hướng về toàn trị. Do đó, Washington cần phải phát triển một chiến lược toàn diện để nhắm mục tiêu tới các quốc gia, nơi mà tiến trình dân chủ có thể ảnh hưởng đến toàn bộ khu vực. Các quốc gia đông dân có xu hướng tạo ảnh hưởng nhiều hơn, do đó, tổng thống kế nhiệm nên tìm cách để thúc đẩy các quốc gia như Bangladesh, Indonesia, Myanmar, Nigeria, Pakistan, Philippines, Nam Phi hướng tới tình trạng quản trị có hiệu quả, trách nhiệm dân chủ hơn. Đồng thời, vị tổng thống tương lai, dù nam hay nử, không nên khinh xuất các nền dân chủ nhỏ hơn như Georgia, Senegal và Tunisia.
Trong lĩnh vực sau thời kỳ Xô Viết, ở Tây Phi và trong thế giới Ả Rập, các tác nhân chính trị và dân sự nên theo dõi chặt chẽ những thử nghiệm chuyên nghiệp này. Trong mỗi trường hợp, các thành công có thể tạo ra hiệu ứng lan tỏa đáng kể. Hoa Kỳ cũng nên tập trung vào những nơi có bước đột phá để khai thông. Ví dụ như Venezuela đã sẵn sàng cho một tiến trình chuyển đổi dân chủ kể từ cuối năm 2015, khi đảng đối lập đánh bại đảng cầm quyền trong cuộc bầu cử lập pháp, làm suy yếu trầm trọng quyền lãnh đạo theo chế độ xã hội chủ nghĩa khoảng hai thập kỷ. Việt Nam biểu hiện một cơ hội đầy hấp dẫn, do xã hội dân sự đang hình thành, là thành viên trong Quan hệ Đối tác Xuyên Thái Bình Dương, và mong muốn rõ ràng là gần gũi hơn với Hoa Kỳ để chống lại mối đe dọa của Trung Quốc.
Bất kỳ chính sách nào để thúc đẩy dân chủ phải bao gồm những nỗ lực táo bạo, thông minh hơn để chống tham nhũng, mà nó làm duy trì phần lớn các chế độ độc tài. Trong thập kỷ qua, Washington đã đạt được tiến bộ trong việc xác định, theo dõi và tịch thu các tài sản bất chính – một bước quan trọng trong cuộc chiến chống lại trào lưu khủng bố và buôn bán ma túy mà còn có thể thúc đẩy dân chủ và nhân quyền. Nhưng Hoa Kỳ cần phải làm nhiều hơn nữa để xác định các tài sản quốc tế của các nhà độc tài và thân tộc của họ, truy tố họ về các hoạt động rửa tiền và trả lại tài sản lớn của họ cho dân chúng bị bỏ quên. Chính quyền kế nhiệm cần chỉ đạo cho USAID tạo ưu tiên cho các chương trình giúp các nước nhằm xây dựng các cơ quan hành chánh chuyên nghiệp và các cơ quan tự trị có khả năng kiểm toán các tài khoản của chính phủ và truy tố tham nhũng. Chính quyền sẽ giúp các nhóm xã hội dân sự và các phương tiện truyền thông trong những nỗ lực để theo dõi các quỹ bị đánh cắp và buộc các công chức giải trình.
Là một phần của một nỗ lực để ngăn cản việc tham nhũng, vị tổng thống kế nhiệm cần đẩy mạnh việc sử dụng các phương sách luật pháp và các công cụ để tịch thu các tài sản của các nhà độc tài nằm trong lãnh thổ của Hoa Kỳ. Kể từ khi Hoa Kỳ đưa ra sáng kiến thu hồi các tài sản chế độ đạo tặc trong năm 2010, các luật sư và các nhà điều tra của Bộ Tư pháp, Bộ Nội an và FBI đã mang lại 25 vụ kiện để chống lại 20 quan chức nước ngoài, tìm cách thu lại 1,5 tỷ USD các khoản thu bất chánh, bao gồm các bất động sản của nhà độc tài quá cố Nigeria Sani Abacha và Gulnara Karimova, con gái của Tổng thống Uzbekistan. Washington cũng đã đẩy mạnh các nỗ lực để ngăn chặn luồng tiền bất hợp pháp chảy vào các ngân hàng Hoa Kỳ. Tổng thống kế nhiệm nên tăng các nguồn lực và khả năng chính trị cho những nỗ lực như vậy nhiều hơn, cả trong nước và quốc tế, để đảm bảo rằng chính giới đạo tặc không có tìm thấy nơi trú ẩn an toàn.
Tổng thống kế nhiệm, dù nam hay nữ, nên khuyến khích các nhà ngoại giao Hoa Kỳ hỗ trợ cho nền dân chủ thành một ưu tiên quan trọng trong công tác cơ bản của họ. Các đặc sứ này có thể sử dụng đặc quyền miễn tố trong quy chế ngoại giao của họ, để bảo vệ các nhà hoạt động khi họ bị bắt giữ hoặc để tạo khó khăn hơn cho chế độ khi họ đề ra mục tiêu nhằm bắt giữ họ, như trong trường hợp hỗ trợ ngoại giao của Mỹ và châu Âu đối với Las Damas de Blanco (Ladies in White), phong trào đối lập mà người vợ bất đồng chính kiến bị tù và phụ nữ khác được thành lập ở Cuba. Trong trường hợp cực đoan, họ có thể và nên cho phép các nhà bất đồng chính kiến trú ẩn trong các toà đại sứ và lãnh sự của họ, như các trường hợp toà đại sứ Hoa Kỳ đã làm cho các nhà khoa học và bất đồng chính kiến của Trung Quốc Phương Lưu Chi trong chiến dịch đàn áp những người biểu tình Thiên An Môn sau năm 1989.
Các nhà ngoại giao cũng có thể tiếp xúc với các nhà lãnh đạo địa phương, qua đó cung cấp cho họ một cơ hội duy nhất để thúc đẩy giới chuyên quyền phải hướng về cải cách. Ở một đất nước đang chuyển mình sang nền dân chủ, thí dụ như Nam Phi vào cuối năm 1980 và đầu những năm 1990, hay Myanmar ngày nay, sự tham gia như vậy có thể giúp nuôi dưỡng và duy trì quyết tâm cho sự thay đổi dân chủ.
Trong trường hợp một chế độ toàn trị quá mạnh, tự tin và bám chặt như ở Trung Quốc hiện nay, thì có thể xem những nỗ lực đó là vô vọng. Nhưng phần lớn các chế độ toàn trị có các phần tử dung hoà và thực dụng, đó là những người có thể nhìn thấy sự cần thiết phải cởi mở chính trị. Trung Quốc là không thể khác hơn. Giới người ôn hoà ít ỏi ngày nay cũng có thể trở thành nhà lãnh đạo trong tương lai.
Trong khi đó, chính quyền tương lai phải ủng hộ quyền tự do dùng Internet và kỹ thuật số – đó là một nỗ lực quan trọng đặc biệt trong chiều hướng của những gì mà Edward Snowden tiết lộ các rò rĩ trong việc giám sát của chính phủ Hoa Kỳ qua Internet và liên lạc qua điện thoại vốn đã làm hại cho uy tín của Hoa Kỳ. Trong cách này, các chính phủ nên bắt đầu bằng cách chỉnh lại biện pháp trừng phạt kinh tế. Năm 2014 trong lệnh trừng phạt chống lại Iran, Washington đã cho miễn trừ về việc xuất khẩu phần mềm cho “thông tin liên lạc cá nhân trên Internet, chẳng hạn như nhắn tin cấp thời, trao đổi qua hình thức chat và email, nối kết qua mạng xã hội, chia sẻ hình ảnh và phim, trình duyệt web, và viết blog”. Ngoại lệ miễn giảm như vậy, cũng như phân phối miễn phí phần mềm để phá vỡ kiểm duyệt Internet và cho phép bất đồng chính kiến để giao tiếp an toàn, nên trở thành một phần tiêu chuẩn trong bất kỳ các nỗ lực trừng phạt của Hoa Kỳ, kể cả đối với Bắc Hàn. Các chế độ toàn trị cần gạn lọc thông tin và kiểm soát thông tin liên lạc để duy trì sự cai trị của họ, và làm suy yếu sự kiểm soát này là một trong những cách tốt nhất mà Hoa Kỳ có thể thúc đẩy sự thay đổi dân chủ.
Tổng thống kế nhiệm cũng có thể sử dụng các hiệp định thương mại để thúc đẩy dân chủ. Các nghiên cứu xác nhận rằng khi hiệp định tự do thương mại có điều kiện buộc các chính phủ phải có những biện pháp cụ thể để bảo vệ quyền con người, thì các cải thiện quan trọng sẽ xãy ra. Nhà Trắng đã báo cáo rằng trong quá trình đàm phán Đối tác Xuyên Thái Bình Dương đã thúc đẩy Brunei ký kết và Việt Nam phê chuẩn Công ước của Liên Hiệp Quốc về chống tra tấn, trong khi cũng khuyến khích cải thiện các nhân quyền khác tại hai nước này và Malaysia.
Kết hợp các đảm bảo mạnh mẽ cho nhân quyền (bao gồm cả các quyền lao động) vào các hiệp định thương mại trong tương lai cung cấp một lợi ích hổ tương: nuôi dưỡng cải cách dân chủ ở các nước đối tác và giúp làm giảm các cáo giác là hiệp ước thương mại của Hoa Kỳ tạo một sân chơi không công bằng cho người lao động và các công ty Mỹ. Không cần phải nói, thành công của các quy định này sẽ phụ thuộc vào việc Washington sẵn sàng mang lại hành động pháp lý chống lại các nước thành viên vi phạm.
Vâng, chúng tôi có thể
Trên hết, bất kỳ sự thúc đẩy cho một nền dân chủ nào ở nước ngoài cũng phải bắt đầu từ trong nước. Thực tế đáng buồn là nền dân chủ của Mỹ không còn tạo nguồn cảm xúc ngưỡng mộ hoặc thi đua. Cuộc bầu cử tổng thống Hoa Kỳ đã hé lộ một trào lưu sâu rộng về tình trạng tha hoá và sự phẩn nộ của công chúng hiện nay tại Washington dường như không thể lắng dịu. Các việc thu xếp ở các điạ phương tranh cử cho Quốc hội, các luồng tiền bất chính tràn ngập trong các chiến dịch bầu cử và sức mạnh ngày càng tăng của nhóm lợi ích gây tìm cách áp lực đã làm phân hoá chính trị ở một mức độ chưa từng có, tất cả dẫn đến chuyện lo các khoảng chi xuất sao cho ít hơn, làm băng hoại việc thiết lập chính sách đối ngoại cho lưởng đảng và làm tê liệt các sinh hoạt thường xuyên của chính phủ.
Những thất bại chính trị này đã tạo thêm vũ khí cho các kẻ thù của dân chủ. Ví dụ như Tổng thống Nga Vladimir Putin đã cáo buộc rằng “không có dân chủ thực sự” tại Hoa Kỳ, và ông Mahmoud Ahmadinejad, cựu Tổng thống Iran, đã chỉ trích cuộc bầu cử của Hoa Kỳ là “một chiến trường cho nhà tư bản.”
Chính quyền kế nhiệm có thể tạo ra một số biện pháp để đối phó với các cáo giác đó và khôi phục lòng tin của người dân trong nền dân chủ Mỹ. Đối với Quốc hội, chính quyền cần cải cách luật tài trợ cho các chiến dịch tranh cử và đòi hỏi phải công bố thông tin nhanh chóng và đầy đủ của tất cả các khoản đóng góp cho chiến dịch tranh cử, thậm chí cần đến cái gọi là ủy ban độc lập biểu quyết. Chính quyền cũng nên khuyến khích các chính quyền tiểu bang thêm sinh lực cho tinh thần cạnh tranh trong chính trị, ví dụ bằng cách chấm dứt các thu xếp, các loại bầu theo lối lựa chọn cho Quốc hội và các cơ quan nhà nước, và loại bỏ các luật ngăn chặn ứng cử viên sơ bộ bị thua cuộc khi họ là ứng viên độc lập trong cuộc bầu cử.
Các bước này, nếu kết hợp lại, có thể cải thiện nền dân chủ tại Hoa Kỳ và các nước ngoài ít nhiều trong vấn đề không liên hệ đến các chi phí. Các biện pháp này có thể giúp khôi phục lại vai trò lãnh đạo của Hoa Kỳ trên thế giới và mang nền dân chủ của thế giới ra khỏi tình trạng suy tàn triền miên và đi tới một giai đoạn mới của sự tiến bộ.
Larry Diamond, Foreign Affairs
Larry Diamond là chuyên gia cao cấp của Hoover Institution và Freeman Spogli Institute for International Studies, thuộc Đại học Stanford.
Nguyên tác: Democracy in Decline – How Washington Can Reverse the Tide – July/August 2016
(Tạp Chí Phía Trước)
VANEWS VIDEO CHANNEL - TV 
VANEWS VIDEO CHANNEL - TV 
Không có nhận xét nào:
Đăng nhận xét