Rạn nứt trong cuộc đấu đá chính trị ở Việt Nam

Đinh Thế Huynh đi Bắc Kinh gặp Tập Cận Bình và đến Hoa Thịnh Đốn gặp John Kerry (Tháng 10, 2016). Nguồn DCVONline tổng hợp.

Đấu đá nội bộ trước Đại hội giữa kỳ

Từ 24 đến 30 tháng 10 năm 2016, Đinh Thế Huynh, một thành viên cao cấp của Ban Bí thư Đảng Cộng sản Việt Nam và Bộ Chính trị đã có chuyến viếng thăm chính thức đến Hoa Kỳ dù ít người để ý đến. Nó đã gần như không gây tiếng vang nào trong giới truyền thông tại Hoa Kỳ nhưng lại quan hệ mật thiết và có ý nghĩa quan trọng đối với chính trị trong nội bộ đảng Cộng sản Việt Nam.

Vào tháng Giêng năm 2016, đảng Cộng sản Việt Nam đã tổ chức Đại hội Đảng lần thứ 12 bầu một Ban Chấp hành Trung ương, một Bộ Chính trị mới, nhưng bất ngờ, để Tổng Bí thư đương nhiệm Nguyễn Phú Trọng tiếp tục ngồi ở ghế cao nhất đảng. Mặc dù Trọng đã được bầu làm TBT với nhiệm kỳ 5 năm, người ta vẫn tin rằng ông Tổng Bí thư 73 tuổi này chỉ giữ vai trò đó một nửa nhiệm kỳ là nhiều nhất.

Đại hội Đảng tháng Giêng 2016 được cho là đã giải quyết sự chia rẽ chính trị nghiêm trọng trong đảng. Nhưng chưa đầy một năm sau đã có bằng chứng về sự đấu đá trong nội bộ đảng và cuộc chạy đua giành vị trí hàng đầu, cho thấy Trọng sẽ về hưu sớm hơn người ta nghĩ. Chính trị nội bộ đảng cộng sản Việt Nam, tuy trắng đục nhưng lai rất linh động.

Đinh Thế Huynh là một người lý luận chuyên nghiệp của đảng cộng sản Việt Nam. Ông học ngành báo chí ở Liên Xô trong những năm 1980, và leo thang quyền lực ở cơ sở truyền thông do đảng kiểm soát, mà đỉnh cao là Tổng biên tập của tờ Nhân Dân. Huynh trở thành nhà tư tưởng và tuyên truyền hàng đầu của đảng tại Đại hội Đảng Cộng sản Việt Nam lần thứ 11 vào năm 2011. Ở vị trí đó, ông đã có ảnh hưởng đáng kể đối với ý thức hệ, giáo dục, và việc giám sát giới truyền thông.

Trong cuộc chuẩn bị cho Đại hội Đảng lần thứ 12, Huynh đã vận động để trở thành Tổng Bí thư. Ông là là lựa chọn của những người bảo thủ trong đảng, những người sợ sự toàn cầu hóa ngày càng tăng của Việt Nam khi hội nhập vào hiệp định thương mại Đối tác xuyên Thái Bình Dương (TPP). Quan trọng hơn, họ lập luận rằng Đảng ngày càng bị giới kỹ trị của chính phủ loại ra ngoài những quyết định quan trọng cho Việt Nam. Mặc dù ông không được bầu làm Tổng Bí Thư, đại ca của ông, Trọng, đã được miễn tuổi một lần nữa để vẫn là Tổng Bí thư. Mặc dù Huynh không còn là Trưởng ban Tuyên giáo Trung ương, ông ấy vẫn là Chủ tịch Hội đồng lý luận trung ương; như thế, Huynh, ít nhất vẫn nhà tư tưởng hàng đầu của đảng.

Vài ngày trước chuyến đi tới Washington, Huynh đã đến Trung Quốc gặp gỡ với lãnh đạo cao cấp gồm cả Tập Cận Bình. Sau sự kiện giàn khoan HYSY-981 vào năm 2014, Trung Quốc đã làm việc cần mẫn để hàn gắn quan hệ giữa hai đảng cộng sản, một đối trọng với các mối quan hệ nhiều nguy hiểm giữa hai chính phủ và quân đội hai nước. Huynh, người chưa bao giờ giữ chức trong chính phủ và được biết đến như là người cộng sản bảo thủ về ý thức hệ, đương nhiên là người đối thoại với Bắc Kinh, nơi vẫn còn coi trọng mối quan hệ lịch sử và tìnhhuynh đệ giữa hai đảng cộng sản.

Chuyến đi của Huynh tới Mỹ làm mốt số hụt hẫng. Ông ta hiếm khi đi đến những quốc gia ngoài khối cộng sản hoặc khu vực quanh Việt Nam, nhưng ở Hoa Kỳ, Huynh đã gặp các quan chức chính phủ cao cấp trong đó có Ngoại trưởng John Kerry, Phụ tá Cố vấn An ninh Quốc gia Ben Rhodes, Đại diện Thương mại Hoa Kỳ Michael Froman, và những người khác. Điều thú vị là, Hoa Kỳ đã đặt cho Huynh những chức danh mới như “Ngài” (His Excellency) và “Thư ký điều hành” (Executive Secretary).

[Người Mỹ lúng túng khi phải dịch sang tiếng Anh một số vai trò trong đảng cộng sản Việt Nam mà họ chưa quen thuộc. “Executive Secretary tiếng Mỹ tương đương với “Thư ký điều hành” nhưng thực nghĩa là “Thường trực Ban Bí thư Trung ương Đảng” của đảng Cộng sản Việt Nam. Huynh không phải là người đứng đầu nhà nước, và chỉ là một đảng viên cao cấp hiện đang đứng thứ năm trong Bộ Chính trị. — TM]

Chuyến đi Mỹ là để Huynh mở rộng tiếp xúc của mình với thế giới bên ngoài và để giới thiệu ông với giới lãnh đạo thế giới. Chuyến đi Mỹ hồi cuối tháng Mười là chỉ dấu khá rõ cho thấy Huynh sẽ thừa kế vai trò của Trọng làm Tổng Bí thư đảng cộng sản tại Đại hội giữa kỳ.

Không phải tất cả đảng viên trong đảng đều ủng hộ việc thăng tiến rõ ràng của Đinh Thế Huynh. Trần Đại Quang, Chủ tịch Nước hiện nay, là một ứng cử viên hàng đầu để trở thành Tổng bí thư tại Đại hội lần thứ 13 trong năm 2021. Mặc dù có sự hỗ trợ đáng kể cho Huynh trở thành lãnh đạo đảng ở Đại hội lần thứ 12, cuối tháng Giêng 2016, nhưng Huynh được coi là quá trẻ và cần nhiều kinh nghiệm rộng lớn hơn. 2021, Quang sẽ 65 tuổi, không cần được miễn tuổi (mặc dù đã có những cáo buộc cho rằng Quang đã khai man về tuổi của mình để đủ điều kiện ngồi ghế lãnh đạo ở Đại hội 12), nhưng đã có nhiều kinh nghiệm hơn về hai mặt an ninh và kinh tế quốc gia.

Sự bất lực của Quang trong việc ngăn chặn Huynh trở thành Tổng Bí thư là điều đáng ngạc nhiên. Trong mười năm qua, ông là Thứ trưởng, sau đó Bộ trưởng Bộ Công an. Quang biết mọi thứ về tất cả mọi người, và trong quá trình mười năm đã cài đặt tay chân vào mọi ban ngành trong chính phủ. Ông đã bắt đầu đưa ảnh hưởng của mình về việc hiện đại hóa ngành công an và quân sự và được biết đến là người rất có trình độ, một người thực dụng hơn là một nhà lý luận. Ông cũng đã tỏ ra bực bội với vai trò Chủ tịch Nước, phần lớn là một vị trí có tính nghi lễ.

Trong nhiều cách, sự bổ nhiệm Huynh có thể là chỉ đơn giản là để thưởng cho một đảng viên trung kiên, với một vài năm ở vị trí hàng đầu của đảng. Trừ khi Huynh được miễn tuổi, ông ta sẽ không đủ điều kiện tiếp tục giữ ghế trong Quốc hội thứ 13, vào năm 2021 (đã 68 tuổi). Quang, có thể chỉ đơn giản là chờ sự không thể tránh khỏi, mua thời gian, xây dựng mạng lưới hậu thuẫn cho mình, tự tin rằng ông có thể giữ Huynh ở thế kẹt trong 2-3 năm tới. Nó có thể không có lợi khi phải bỏ vốn chính trị hoặc phải đẻ ra kẻ thù chính trị trong thời gian tới để ngăn chận những gì Quang hy vọng là sự thăng tiến tạm thời của Huynh.

Nhưng vai trò mới của Huynh sẽ không tốt cho sự phát triển chính trị và kinh tế của Việt Nam. Huynh có thể gây ra rất nhiều thiệt hại trong 2-3 năm, đặc biệt là với hệ thống chính trị bè phái của đảng Cộng sản Việt Nam. Mặc dù Huynh ít khi nói về nền kinh tế một cách chi tiết và cụ thể, Huynh theo ý thức hệ đối đầu với những đổi mới kinh tế cần thiết mà Việt Nam cần phải làm để tránh bị kẹt trong cái bẫy là một nước có thu nhập trung bình. Huynh đã lên tiếng phản đối việc tư nhân hóa một số trong 2.500 doanh nghiệp nhà nước, những công ty đang mắc nợ lớn, ngày càng tăng cao, gây lo ngại cho Quỹ Tiền tệ Thế giới.

Quan trọng nhất, ông đã chống lại những chính sách không còn gây bất lợi cho khu vực tư nhân năng động như Anton Tsvetov đã viết trong những trang này, đang gây ra hiệu ứng biến đổi về kinh tế và xã hội. Đặc biệt, lĩnh vực công nghệ cao của Việt Nam và các ngành công nghiệp viết phần mềm đã trở nên nổi bật. Nhưng họ dễ biến đổi, và cuối cùng, họ mâu thuẫn với Việt Nam một nước có internet hạn chế nhất trong khu vực Đông Nam Á.

Như Thủ tướng Chính phủ Nguyễn Xuân Phúc đã nói, vì sự đắc cử của Donald Trump tại Hoa Kỳ, việc phê chuẩn TPP đã được hoãn lại, tuy Việt Nam vẫn tuyên bố sẽ thực hiện thỏa thuận thương mại đó. Trong khi Huynh sẽ không phải là một người ủng hộ mạnh đối với hiệp đinh TPP, bất chấp những tác động tích cực nó sẽ có đói với nền kinh tế của Việt Nam, trong lúc đó chính phủ Việt Nam lại có vẻ rất cam kết tiếp tục những đổi mới cần thiết cho việc gia nhập khối TPP.

Vào thời điểm khi mực tăng trưởng kinh tế sẽ chậm lại do yếu tố bên ngoài, gồm cả sự thất bại của TPP, Việt Nam cần cải cách mạnh dạn nhiều hơn, chứ không phải kém đi. Nguyễn Đức Kiên, Phó Chủ tịch Uỷ ban kinh tế của Quốc hội Việt Nam cho biết, “Chúng tôi sẽ tiếp tục thực hiện những gì chúng tôi đã lên kế hoạch.” Trong tháng 10 năm 2016, Ủy ban Chính trị và Trung ương đảng cộng sản đã thông qua một nghị quyết tiếp tục mở cửa về kinh tế. Đồng thời, Bộ Tài chính đã chịu giảm thuế cho những công ty tân lập từ 20 xuống 15 phần trăm.

Tuy nhiên, tự do hóa kinh tế đã song hành với một cuộc đàn áp chính trị mới, một dấu hiệu thường đi trước sự chuyển đổi chính trị. Việt Nam vẫn là một trong mười nước cai ngục hàng đầu, bắt giam nhà báo, hiện nay có tám nhà báo đang ở trong nhà tù Việt Nam.

Nhưng năm nay có khác, với một vụ đổ hóa chất lớn hồi tháng Tư đã dẫn đến việc cá biển chết hàng loạt khổng lồ ở miền Trung. Mặc dù chính phủ phạt công ty Formosa Plastics, một trong những công ty đầu tư nước ngoài lớn nhất nước, 500 triệu USD, phản ứng của chính phủ đã không làm vừa lòng công chúng. Hồi tháng Chín có các cuộc biểu tình trên toàn quốc như chưa từng có. Chính phủ đã không thể đàn áp các cuộc biểu tình quần chúng, lo ngại bị phản ứng dữ dội của người dân, nhưng đồng thời, họ cũng sợ rằng cuộc biểu tình về môi trường hiện nay sẽ đưa đến những hoạt động chống nhà nước rộng lớn hơn.

Vì vậy, chính phủ đã nhắm vào những nút chốt của các cuộc biểu tình: đó là những blogger và giới lãnh đạo trực tuyến của phong trào vì môi trường sạch. Blogger Nguyễn Hữu Vinh (Anh Ba Sàm) và phụ tá của ông, bị bắt hồi tháng Mười năm 2014, bị kết án 5 năm tù hồi tháng 3 năm 2016, trong khi Nguyễn Quang A đã bị bắt giữ và sách nhiễu, và bị ngăn cản không cho gặp Tổng thống Obama vào tháng Năm, 2016. Gần đây nhất, chính phủ cộng sản Việt Nam bắt giam Nguyễn Ngọc Như Quỳnh (aka Mẹ Nấm), vì sự lãnh đạo của bà kích động những cuộc biểu tình vì môi trường sạch.

Blogger vì môi trường sạch: Nguyễn Ngọc Như Quỳnh tức Mẹ Nấm. Nguồn: DanLamBao

Dưới sự lãnh đạo Đinh Thế Huynh, chúng ta nên chuẩn bị thấy không có sự khoan nhượng với giới đối kháng, và những cuộc đàn áp lớn hơn trên mặt truyền thông xã hội. Giới hoạt động nhân quyền đang cảnh cáo rằng Đạo Luật mới đang gây tranh cãi về Tín ngưỡng và Tôn giáo không có gì khác hơn để trù dập hơn nữa xã hội dân sự non trẻ của Việt Nam.

Vụ cá chết hàng loạt đã có một tác động thực sự với đảng cộng sản Việt Nam. Hồi cuối tháng Chín, hơn 500 Ki tô hữu nộp đơn kiện Formosa với tư cách cá nhân. Điều này đã chính phủ và đảng cộng sản vào thế khó xử. Họ là người kiểm soát các cơ quan tư pháp, và xoá bỏ những đơn kiện, hoặc quyết định chống lại 500 nguyên đơn sẽ có hậu quả chính trị rất lớn cho chế độ. Đồng thời, một phán quyết chống lại Formosa có thể có ảnh hưởng tiêu cực đối với giới đầu tư nước ngoài và nền kinh tế. Chính phủ cuối cùng đã bác bỏ vụ kiện, với lý do “thiếu bằng chứng về thiệt hại thực tế”.

[Sau khi bác bỏ hơn 500 lá đơn kiện Formosa, hậu quả chính trị đối với chính phủ và đảng Cộng sản Việt Nam là gì? Chưa ai thấy rõ. – TM]

Nhưng người ta thực sự đang nhìn thấy những đấu đá trong nội bộ chính trị của đảng cộng sản và những cuộc cuộc điều tra tham nhũng chưa từng có và nổi bật đang diễn ra. Trong khi chống tham nhũng là điều tốt đối với một nước yếu kém như Việt Nam, vấn đề là khi giới truyền thông do nhà nước kiểm soát đưa tin về những vụ điều tra nổi bật lại không dinh gì đến việc giải quyết tham nhũng mà chính ra là ngón đòn để hạ gục đối thủ chính trị và vây cánh của họ. Gần đây có ít nhất ba ví dụ.

Vũ Huy Hoàng cựu Bộ trưởng Bộ Công nghiệp và Thương mại, trớ trêu thay người đã ký thỏa thuận TPP, gần đây bị điều tra vì đã bổ nhiệm con của mình vào một vị trí lãnh đạo một doanh nghiệp nhà nước lớn. Ngoài tội gia đình trị, Hoàng cũng bị điều tra về việc thuê một quan chức cao cấp Dầu khí Việt Nam (sẽ bàn đến phía dưới) sau khi nhân vật này cũng bị bị điều tra về tham nhũng. Đảng đã sa thải ông khỏi tất cả các chứng vụ hồi tháng Mười một và đang cân nhắc về việc trục xuất ông ra khỏi đảng, trong khi Quốc hội đang điều tra ông, mở đường cho các cáo buộc hình sự trong tương lai.

Trịnh Xuân Thanh, người chủ trì công ty cổ phần Xây lắp dầu khí Việt Nam (PVC), một nhà thầu chính cho và cũng là công ty con của công ty năng lượng nhà nước, đã bị điều tra việc thua lỗ 3,3 nghìn tỷ đồng Việt Nam (147 triệu USD). Thanh hiện đang chạy trốn ra nước ngoài, và Việt Nam đã ban hành Lệnh Đỏ để Interpol bắt Trịnh Xuân Thanh. Đây là một trường hợp đặc biệt đáng chú ý, vì Trọng đã rất thẳng thắn về viên chức tương đối nhỏ này; Trọng chủ trì các cuộc họp trục xuất Thanh ra khỏi Đảng và liên tục kêu gọi bắt Xuân Thanh cho bằng được. Khả năng đi du lịch nước ngoài trong khi đang bị điều tra đã đưa ra những câu hỏi khác, và một số người đã phỏng đoán rằng Thanh không thể thoát khỏi Việt Nam mà không có sự trợ giúp ngầm của Cục xuất nhập cảnh, dưới sự kiểm soát của Bộ Công an.

[Một trong nhiều tấm hình ở nước ngoài chụp Trịnh Xuân Thanh đang cầm đọc cuốn “Khai Sáng Kỷ Nguyên Thứ Hai”, dự án chính trị của Tập Hợp Dân Chủ Đa Nguyên, môt tổ chức chinh trị cũng đang có rạn nứt trong tổ chức và lãnh đạo.–  TM]

Một đồng nghiệp của Thanh, Vũ Đức Thuận, nguyên ủy viên HĐQT kiêm Tổng giám đốc PVC đã bị bắt, trong một cuộc điều tra tương tự về việc quản lý yếu kém tại công ty cổ phần Xây lắp dầu khí Việt Nam (PVC).

Điểm chung trong ba cuộc điều tra này là Đinh La Thăng, hiện là Bí thư Đảng ủy Thành phố Hồ Chí Minh, nguyên Bộ trưởng Bộ Giao thông vận tải, Chủ tịch Tập đoàn Dầu khí Việt Nam. Sự nghiệp của ba người, đặc biệt là của Vũ Đức Thuận, đã theo sát hoạn lộ của Thăng qua thời gian Thăng làm việc tại doanh nghiệp nhà nước, chính phủ và với đảng.

Bè cách của Trần Đại Quang? Nguồn: DCVOnline tổng hợp.

Sinh năm 1960, Thăng là một trong những thành viên trẻ nhất của Bộ Chính trị thứ 12 và đã được phe đổi mới trong đảng CSVN ủng hộ như một nhà lãnh đạo trong tương lai. Phe bảo thủ trong đảng đã đưa Thăng vào tầm ngắm của họ.

Đánh vào những nhân vật thân tín của ông đã đưa Thăng vào thế thủ và đã giữ khoảng cách với họ. Trong tháng Mười, Thăng nói rằng Trịnh Xuân Thanh sẽ bị theo đuổi và trừng phạt một cách nghiêm túc, nhưng nhóm bảo thủ đã nhận thấy điểm yếu của Thăng và tiếp tục cuộc tấn công của họ chống lại những nhân vật thân tín khác của Thăng. Tại thời điểm Đại hội Đảng lần thứ 12, có tin đồn rằng Trần Đại Quang đã phấn đấu để Thăng được đưa vào Bộ Chính trị. Vì vậy, các cuộc tấn công chống lại Thăng và những nhân vật thân tín của Thăng được xem là cuộc tấn công gián tiếp vào Trần Đại Quang, làm suy yếu vị trí của Quang trong cả Bộ Chính trị và Ủy ban Trung ương.

Đại hội đảng lần thứ 12 đã nhằm dẹp tan những tranh chấp phe phái lớn trong đảng cộng sản Việt Nam, ít nhất là trong một vài năm. Tuy nhiên, đấu đá nội bộ trước giữa kỳ Đại hội đang xảy ra giữa ban ngày. Chính trị sau bức màn tre của đảng cộng sản Việt Nam đang cố che giấu các cuộc đấu đá dữ dội đang xảy ra. Trong khi nó có vẻ rất rõ ràng là nhà lý luận cộng sản Đinh Thế Huynh có khả năng trở thành Tổng bí thư của đảng tại Đại hội giữa kỳ, và các vận động chính trị thực sự cho Đại hội đảng lần thứ 13 vào năm 2021 rõ ràng là đã bắt đầu.

[Trước khi Đại hội đảng Cộng sản Việt Nam lần thứ 12 khai mạc, Nguyễn Phú Trọng từng tuyên bố, “Tổng bí thư phải là người có lý luận và phải là Người Miền Bắc.”

Đinh Thế Huynh sinh ngày 15 tháng 5 năm 1953 tại xã Xuân Kiên, huyện Xuân Trường, tỉnh Nam Định. Từng là Trưởng ban Tuyên giáo Trung ương Đảng Cộng sản Việt Nam, nguyên Chủ tịch Hội Nhà báo Việt Nam và hiện là Ủy viên Bộ Chính trị, Thường trực Ban Bí thư Trung ương Đảng Cộng sản Việt Nam và Chủ tịch Hội đồng lý luận trung ương.

Nguyễn Phú Trọng lại sắp sửa đúng thêm một lần nữa. – TM]

Zachary Abuza

Trà Mi chuyển ngữ

Zachary Abuza là giáo sư tại trường Cao đẳng Chiến tranh Quốc gia ở Washington, DC, chuyên về an ninh và chính trị Đông Nam Á . Trên đây là quan điểm cá nhân.

(© DCVOnline)