Mỹ trước cuộc khủng hoảng Ukraine

Tổng thống Obama đang cân nhắc xử lý tình hình Ukraine như thế nào

Hôm thứ Sáu 28/2 Tổng thống Barack Obama đã lên tiếng cảnh báo nếu Nga can thiệp quân sự vào Ukraine thì sẽ phải “trả giá” cho hành động đó.

Từ khi có khủng hoảng chính trị ở Ukraine, ông Obama chủ trương không can thiệp vào chuyện nội bộ nước khác. Trước những cuộc xuống đường ở thủ đô Kiev trong ba tháng qua, ông Obama không có phát biểu gì để ủng hộ.

'Đứng về phía nhân dân Ukraine

Cho đến khi có tin binh lính Nga đã tiến vào vùng Crimea ở miền đông Ukraine. Khi đó ông Obama mới đưa ra lời cảnh báo trong cuộc họp báo bất ngờ tại Bạch Ốc.

Đại sứ Ukraine tại Liên Hiệp quốc nói lính Nga đã bao vây phi trường ở Crimea và vị đại diện ngoại giao này đã yêu cầu đưa vấn đề ra thảo luận trước Hội đồng Bảo an.

Crimea nằm ở phía đông Ukraine, với đa số dân gốc Nga, là khu vực ủng hộ mạnh tổng thống thân Nga đã bị truất nhiệm Viktor Yanukovych.

Một ngày sau, thứ Bảy 1/3 Quốc hội Nga đã đồng thanh chấp thuận đề nghị của Tổng thống Vladimir Putin đem quân vào Ukraine.

Tình hình Ukraine trở nên căng thẳng từ ngày 18/2, sau khi cảnh sát và an ninh bắn chết khoảng 80 người biểu tình ở Quảng trường Độc lập.

Hoa Kỳ đứng về phía nhân dân Ukraine." Cố vấn An ninh Quốc gia Hoa Kỳ Susan Rice

Cuộc khủng hoảng chính trị gia tăng sau khi Quốc hội, với đa số dân biểu tuy cùng đảng với Tổng thống Yanukovych cũng đồng ý bỏ phiếu truất nhiệm ông và chỉ định ông Oleksandr Turchynov làm tổng thống lâm thời cho đến khi có bầu cử mới vào ngày 25/5.

Chủ Nhật 23/2, Cố vấn An ninh Quốc gia Hoa Kỳ Susan Rice có mặt trong chương trình Meet the Press của đài NBC phát biểu ủng hộ những người biểu tình ở Quảng trường Độc Lập, thủ đô Kiev: “Hoa Kỳ đứng về phía nhân dân Ukraine”. Bà kêu gọi có những thay đổi Hiến pháp và tổ chức bầu cử dân chủ trong thời hạn sớm nhất. Bà Rice nói sẽ là một “lỗi lầm nghiêm trọng” nếu Ukraine bị phân chia và Nga can thiệp bằng quân sự.

Cùng lúc, trong chương trình Face the Nation của đài CBS, Thượng nghị sĩ John McCain phát biểu: “Hãy để cho người dân Ukraine quyết định tương lai của chính họ”. Ông cũng nói phân chia Ukraine là điều không thể chấp nhận được. Hoa Kỳ sẽ viện trợ kinh tế giúp quốc gia này, theo lời Thượng Nghị sĩ McCain.

Trung tuần tháng 12/2013, Thượng Nghị sĩ John McCain của Đảng Cộng hoà và Thượng Nghị sĩ Chris Murphy của Đảng Dân chủ đã đi thăm Kiev và có mặt tại Quảng trường Độc lập để gặp gỡ người biểu tình. Ông McCain cũng đã gặp con gái của bà Yulia Tymoshenko, cựu thủ tướng lúc đó đang bị cầm tù.

Tránh chiến tranh?

Mỹ xem việc Nga đưa quân vào Crimea là hành động 'nghiêm trọng'

Sau khi Quốc hội Ukraine biểu quyết truất quyền Tổng thống Viktor Yanukovich, Nga cho tập diễn quân sự với 100.000 quân sát biên giới với Ukraine.

Ngoại trưởng Mỹ John Kerry lại một lần nữa cảnh báo Nga không nên can thiệp quân sự vào Ukraine. Điện đàm với ngoại trưởng Nga Sergei Lavrov, ông Kerry đã nói đó sẽ là một “lỗi lầm rất nghiêm trọng” nếu Nga đem quân vào can thiệp.

Sau nhiều ngày ẩn cư, ông Yanukovych đã sang Nga. Trong cuộc họp báo đầu tiên trên đất Nga hôm 28/2, ông vẫn coi mình còn là tổng thống Ukraine và nói ông rời nước vì an ninh bản thân và gia đình. Không lâu sau cuộc họp báo có thông tin binh lính Nga đã vào vùng Crimea.

Quốc hội Nga đã chuẩn thuận cho can thiệp quân sự, nếu Nga đem quân vào Ukraine thì đây có sẽ là cuộc chiếm đóng kéo dài như ở Afghanistan, nơi Nga và Hoa Kỳ đã đối đầu nhau trong suốt thập niên 1980, thời còn Chiến tranh Lạnh?

Chính sách đối ngoại của Tổng thống Obama là tránh đối đầu quân sự và muốn hoà hoãn với các nước, nếu Nga đưa quân vào Ukraine phản ứng của Hoa Kỳ sẽ không là biện pháp quân sự mà chỉ trừng phạt kinh tế, tài chánh như phản ứng của Tổng thống Carter trước việc Hồng quân Liên Xô xâm lăng Afghanistan cách đây 35 năm bằng cách cấm buôn bán và tẩy chay Olympics tổ chức tại Moscow 1980.

Người dân Ukraine đang chờ đợi thế giới, nhất là Mỹ, can thiệp trước hành động của Nga

Khi ở thủ đô Kiev bùng lên biểu tình phản đối chính phủ, báo New York Times, Wall Street Journal và Washington Post đã có nhiều bài xã luận liên quan đến chính trị Ukraine. Suốt tuần qua các báo đều đưa tin trang nhất về những biến động tại đây.

Các quan điểm đưa ra đều không ủng hộ chính sách thân Nga của Tổng thống Yanukovych và vì ông còn trình ra Quốc hội, với đa số dân biểu cùng đảng, những đạo luật nhằm củng cố quyền lực, trấn áp đối lập và có mục đích loại các bỏ đối thủ chính trị trong cuộc bầu cử năm tới để bỏ phiếu thông qua.

Nhật báo tài chính Wall Street Journal trong bài phân tích hôm 19/1 đã đề nghị chính quyền của Tổng thống Barack Obama và các nước châu Âu phong tỏa tài khoản ngân hàng của những lãnh đạo Ukraine để tạo áp lực. Tuy nhiên đề nghị này không được thực hiện ngay và chỉ mới được thi hành sau khi ông Yanukovych bị truất quyền và rời nước.

Giải quyết thế nào?

Nhật báo Washington Post, thường phản ánh tầm nhìn của chính giới Mỹ, đưa quan điểm không ủng hộ một cuộc cách mạng nữa ở Ukraine vì sau Cách mạng Cam 2004 là xáo trộn chính trị, với những chính quyền không thể hiện ý dân và không thực thi dân chủ như mong ước của các nước Phương Tây.

Mỹ đã tận dụng tối đa các phương thức ngoại giao để gây sức ép với Nga

Bài xã luận ngày 2/12 năm ngoái không tán đồng việc loại bỏ Tổng thống Yanukovych bằng các cuộc xuống đường hay qua phương cách ngoài khuôn khổ Hiến pháp. Làm như thế sẽ tạo cớ cho Nga can thiệp, vì Tổng thống Vladimir Putin luôn nghi ngờ phía sau Cách mạng Cam và những cuộc biểu tình hiện nay ở Ukraine là có Phương Tây nhúng tay vào.

“Cách để Ukraine giải quyết những tranh luận về chiều hướng địa chính trị là qua bầu cử tự do. Những người đối lập nên bắt đầu chuẩn bị để tranh đua với ông Yanukovych và những người ủng hộ ông vào năm tới – và chính phủ các nước Phương Tây nên đưa ra mục tiêu là đảm bảo cho cuộc tranh đua đó được công bằng”. Bài báo kết luận.

Sau khi ông Yanukovych không còn nắm quyền, tờ Washington Post kêu gọi thành lập một chính phủ đoàn kết bao gồm đại diện các phe nhóm thân và chống Nga. Bài xã luận hôm 24/2 có đoạn như sau:

“Để tránh những thảm họa, lãnh đạo mới của Ukraine cần áp dụng chính sách hòa giải với những bảo đảm cho người Ukraine nói tiếng Nga rằng họ sẽ không bị trả thù hay bị kỳ thị và nền dân chủ pháp trị sẽ được thi hành. Các thành viên trong đảng của ông Yanukovych phải có chân trong nội các mới và giới hạn những điều tra hình sự về chế độ cũ.”

Cách để Ukraine giải quyết những tranh luận về chiều hướng địa chính trị là qua bầu cử tự do... và chính phủ các nước Phương Tây nên đưa ra mục tiêu là đảm bảo cho cuộc tranh đua đó được công bằng." Nhật báo Washington Post

Bài báo kêu gọi Ukraine cải cách chính sách để quỹ IMF có thể giúp đỡ tài chánh hầu khỏi bị suy sụp kinh tế và khuyến khích nước này thân với Liên Âu, tuy không cần trở thành thành viên, trong khi vẫn duy trì quan hệ kinh tế chặt chẽ với Nga.

Trước khả năng Nga có thể can thiệp quân sự, tờ Washington Post đề nghị: “Phương Tây cần nói rõ bất cứ sự can thiệp nào sẽ là thảm hoạ không chỉ cho Ukraine mà cho cả Nga nữa.”

Ukraine có một lịch sử đã bị nhiều đế quốc chiếm đóng trong thế kỷ 19. Đến thập niên 1940 bị sát nhập vào Liên bang Soviet cùng với Lithuania, Latvia, Estonia, Kazakhstan. Đầu thập niên 1990 những nước này giành lại được độc lập sau khi Liên Xô tan rã. Các nước Lithuania, Latvia và Estonia đã gia nhập khối Liên Âu (EU) năm 2004.

Tổng thống Ukraine Viktor Yanukovych được bầu chọn năm 2010. Nhưng rồi ông trở thành một nhà độc tài, tham nhũng. Bằng chứng là những lâu đài hoành tráng của gia đình ông được xây dựng bằng tiền tham nhũng tích luỹ trong những năm ông nắm quyền lãnh đạo đất nước.

Nhưng đó không phải là quan tâm của chính giới Hoa Kỳ. Bây giờ ông Yanukovych đã ra đi, những nhà làm chính sách Mỹ chỉ muốn thấy một tương lai Ukraine được toàn vẹn, độc lập, đoàn kết trong tự do dân chủ và không có sự can thiệp của bên ngoài.

Bài viết phản ảnh quan điểm riêng của tác giả, một nhà báo tự do hiện sống tại vùng Vịnh San Francisco, California

BBC